Atal Bhujal Yojana success in Gujarat : ગુજરાતમાં ‘અટલ ભૂજલ યોજના’ની સફળતા: છ જિલ્લાઓમાં ભૂગર્ભજળના સ્તરમાં નોંધપાત્ર વધારો
Atal Bhujal Yojana success in Gujarat : ગુજરાત રાજ્યમાં જળસંચય અને સંરક્ષણ ક્ષેત્રે સરકારના સતત પ્રયાસો સફળ સાબિત થઈ રહ્યા છે. રાજ્યના છ મહત્વપૂર્ણ જિલ્લાઓમાં ‘અટલ ભૂજલ યોજના’ અંતર્ગત અમલમાં આવેલા વિવિધ પગલાંઓના પરિણામે ભૂગર્ભજળના સ્તરમાં આશાજનક સુધારો નોંધાયો છે. ખાસ કરીને પસંદ કરાયેલા વિસ્તારોમાં ભૂગર્ભજળમાં ચાર મીટર અથવા તેથી વધુનો વધારો નોંધાયો છે, જે ગુજરાત માટે જળસુરક્ષા દિશામાં ઐતિહાસિક સિદ્ધિ છે.
પ્રથમ તબક્કામાં સામેલ જિલ્લા અને ગ્રામ પંચાયતો
પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા 25 ડિસેમ્બર 2019ના રોજ ‘સુશાસન દિવસ’ની ઉજવણી દરમિયાન શરૂ કરાયેલ આ યોજના માટે ગુજરાતના છ જિલ્લાઓ – બનાસકાંઠા, ગાંધીનગર, કચ્છ, મહેસાણા, પાટણ અને સાબરકાંઠા – પસંદ કરવામાં આવ્યા હતા. આ વિસ્તારોના કુલ 36 તાલુકાઓની 1873 ગ્રામ પંચાયતોને યોજનામાં શામેલ કરવામાં આવી છે.
અટલ ભૂજલ યોજના હેઠળ 3060 મોનિટરિંગ સ્ટેશનો પર ભૂગર્ભજળના સ્તર અને ગુણવત્તાની નિયમિત તપાસ કરવામાં આવે છે. તેમાંથી વિશ્લેષણ માટે લાયક 441 મથકો પસંદ કરવામાં આવ્યા છે.
ઐતિહાસિક વૃદ્ધિ દર્શાવતા આંકડાઓ
જળ સંસાધન મંત્રી કુંવરજી બાવળિયા જણાવે છે કે 2024 માં ચોમાસા પહેલાંના ડેટા મુજબ, 195 સ્ટેશનોમાંથી 60માં 4 મીટરથી વધુ, 54માં 2થી 4 મીટર અને 79 સ્ટેશનોમાં 2 મીટર સુધી પાણીના સ્તરમાં વધારો નોંધાયો છે. ચોમાસા બાદના માપમાં પણ 73 સ્ટેશનોમાં 4 મીટરથી વધુનો વધારો નોંધાયો છે.
આ આંકડા દર્શાવે છે કે ‘અટલ ભૂજલ યોજના’ અમલીકરણ દ્વારા કેવળ માપદંડ પૂરતા ન રહી, પરંતુ તેનો સીધો અસરકારક ફળ પ્રજાને મળ્યો છે.
જાહેર સહભાગીદારી અને સર્વાંગીણ પ્રયાસો
આ સફળતાના પાછળ રાજ્ય સરકારની મજબૂત આયોજનશક્તિ, તાલુકા સ્તરે મોનીટરીંગ અને ગ્રામ પંચાયતના પ્રતિનિધિઓની સંલગ્નતા મુખ્ય કારણ છે. જળસંશાધન રાજ્યમંત્રી મુકેશ પટેલ મુજબ, યોજનાનો મુખ્ય હેતુ છે કે લોકોની ભાગીદારી દ્વારા જળસંચયના માધ્યમથી લાંબા ગાળે ભૂગર્ભજળના સ્તરમાં સુધારો લાવવો.
વિવિધ પાણી સુરક્ષા યોજનાઓ (WSP) હેઠળ, ડ્રિપ સિંચાઈ, સ્પ્રિંકલર સિસ્ટમ, ચેકડેમ નિર્માણ, તળાવો ઊંડા કરાવવું, રિચાર્જ વેલ્સ અને પાણીના શેડના માધ્યમથી સંરક્ષણ કાર્યો અમલમાં મૂકવામાં આવ્યા છે.
વિકાસના દિશામાં વધુ પગલાં
યોજનાનો સમયગાળો મૂળ 2020 થી 2025 સુધીનો નક્કી કરવામાં આવ્યો હતો, જેને હવે 2026 સુધી લંબાવવામાં આવ્યો છે. ડેટા પર આધારીત પરિણામો મુજબ, રાજ્યના વધુ તાલુકાઓ આ યોજનામાં લાયક તરીકે ઉદય પામશે તેવી અપેક્ષા છે.
ડિસ્બર્સમેન્ટ લિંક્ડ ઇન્ડિકેટર-5 (DLI-5) અંતર્ગત, વર્ષ 2024માં આકારણી માટે મોનિટરિંગ સ્ટેશનોમાંથી 50% કે તેથી વધુમાં નોંધાયેલ સુધારાને ધ્યાને લેતા દહેગામ, મહેસાણા, ઇડર, પાટણ અને વડાલી સહિત 12 તાલુકાઓ લાયક ઠર્યા છે.
રાષ્ટ્રીય સ્તરે ગુજરાતનું યોગદાન
અટલ ભૂજલ યોજના કેન્દ્ર સરકારના માર્ગદર્શન હેઠળ ભારતના 7 રાજ્યોમાં અમલમાં છે – જેમાં ગુજરાત ઉપરાંત હરિયાણા, કર્ણાટક, મધ્ય પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન અને ઉત્તર પ્રદેશનો સમાવેશ થાય છે. દરેક રાજ્યની ભૌગોલિક અને હાઇડ્રોલોજીકલ સ્થિતિ અનૂરૂપ વિવિધ પ્રકારના જળભંડાર હોય છે, જેમ કે કાંપવાળું વિસ્તાર, સખત કે નરમ ખડક ધરાવતા વિસ્તારો, જેના કારણે ભિન્ન પરિણામો જોવા મળે છે.
ગુજરાત સરકારે ‘જળ એ જીવન છે’ મંત્રને આધારે અનેક રચનાત્મક અને જનભાગીદારી આધારિત પગલાં લીધા છે. ‘અટલ ભૂજલ યોજના’ના સફળ અમલથી રાજ્યના નાના ગામડાઓમાં પણ પાણીની ઉપલબ્ધતા અને સંભાળ અંગે જાગૃતિ આવી છે. આ પ્રયાસો રાજ્યને ભાવિ જળસંકટથી બચાવશે અને ખેડૂતોએ પોતાનું કૃષિ જીવંત રાખી શકે એવી ખાતરી પૂરી પાડશે.
આવી કામગીરીઓના પરિણામે, ગુજરાત દેશના અન્ય રાજ્યો માટે ‘જળ સંચાલન મોડેલ’ બની રહ્યું છે.
